بازدیدها: 471
گروه اجتماعی
دولت خواسته یا ناخواسته، عمداً یا سهواً به نسخه منسوخِ «ایمنی جمعی» چسبیده، شاید هم تصور می‌کند دست ویروس را خوانده، حال‌آنکه هیچ کشوری نمی‌تواند چنین ادعایی را مطرح کند و بسیاری از کشورها، کرونا را بزرگ‌ترین بحران خود پس از جنگ جهانی دوم می‌دانند، بنابراین صورت‌مسئله آن‌قدر ساده نیست که مسئولی به لنز دوربین زل بزند و تلویحاً از ایمنی جمعی سخن بگوید. استفاده از این روش مصون‌سازی به استقبال مرگ رفتن است، تا همین‌جا هم تعداد قربانیانمان کم نبوده و با ۲۱۷ مرگی که دیروز اعلام شد، تعداد مرگ‌ومیرهای کرونایی به ۱۴ هزار و ۴۰۵ مورد رسیده و اساساً هیچ گروهی از ایمنی‌شناسی جهانی و داخلی و اپیدمیولوژیست‌ها مطلقاً این روش را توصیه نمی‌کنند.آن‌هم در این بزنگاه حساس که هر تصمیم نابخردانه‌ای عواقب خاص خودش را دارد.
بدون درگیر شدن دوسوم جمعیت، اپیدمی خاموش نخواهد شد؟
گرچه از همان بدو ورود ویروس، سه استراتژی مطرح بود از ایمنی جمعی (ایمنی گله‌ای) تا اپیدمی کنترل‌شده یا ایمنی جمعی تدریجی و اتخاذ سیاست تهاجمی علیه ویروس! در مورد استراتژی اول، از همان ابتدا مشخص بود که بخش بزرگی از جامعه که از هفته‌ها پیش به خود قرنطینگی روی آورده، در نیمه دوم فروردین‌ماه از خانه‌نشینی خسته شده و به‌تدریج از منزل خارج خواهند شد. در این صورت نوع شدید همه‌گیری در اواخر فروردین و در طول اردیبهشت و خرداد بروز می‌کند که این اتفاق هم به‌تدریج رخ داد اما متخصصان نظام سلامت همچنان هشدار می‌دهند که اتخاذ این سیاست بسیار خطرناک است، چراکه در صورت بروز چنین همه‌گیری‌ای و تکثیر بسیار زیاد ویروس، ممکن است جهش‌هایی در ویروس رخ‌داده و استرین‌های (ورژن‌های) جدیدی ظهور کند که برای سیستم ایمنی افرادی که یک‌بار بیماری را تجربه کرده، ناشناخته باشد. دقیقاً شبیه اتفاقی که برای ویروس آنفلوآنزا رخ می‌دهد. در این صورت افرادی که یک‌بار بیماری را تجربه کرده‌اند در برخورد با ویروس جدید هیچ‌گونه ایمنی نخواهند داشت و از سوی دیگر، درگیر شدن دوسوم جمعیت با این بیماری فاجعه‌بار است و آن‌طور که «اکبر فتوحی»، استاد اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران گفته، «در بهترین حالت بیش از ۴۵۰ هزار مورد مرگ رخ می‌دهد که ۳۰۰ هزار مورد آن در افراد کمتر از ۷۰ سال است؛ ۸ میلیون بستری خواهند شد و ۱/۵ میلیون نفر هم به آی سی یو نیاز خواهند داشت که به دلیل عدم امکان فراهم کردن آن یعنی میزان مرگ بیشتر. این اتفاق حتی اگر در دو سال هم رخ بدهد، بدنه بهداشت و درمان و حتی بدنه کل کشور توان تحمل آن را نخواهد داشت و باید از این سناریو اساساً صرف‌نظر کنیم.»
حسن روحانی، ۲۸ تیرماه در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا، با اشاره به گزارش وزارت بهداشت در خصوص وضعیت ابتلای مردم به کرونا از ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی و در معرض ابتلا بودن ۳۰ تا ۳۵ میلیون نفر دیگر، سخن گفت و این یعنی دولت، به‌جای مهار کرونا، به دنبال پیگیری شیوه تایید نشده‌ای به نام ایمنی دسته‌جمعی است! حال‌آنکه پیش‌تر، دکتر سیدعلی حسینی اسفیدواجانی، دکتر رضا جعفری و دکتر عباس صابری متخصصان سیستم‌های پیچیده
و از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های شهید بهشتی و تهران با ارائه مقاله‌ای به‌نقد این مسئله پرداخته و صراحتاً ذکر کرده‌اند که در پرتو ایمنی جمعی یک همه‌گیری چندین میلیونی می‌تواند رخ دهد که به صدها هزار و یا میلیون‌ها تخت بیمارستانی نیاز خواهد داشت (با نسبت ۱۹ درصد مبتلایان). برای یک همه‌گیری پنج‌میلیونی نزدیک به یک‌میلیون تخت بیمارستانی نیاز است و این مسئله، هزینه ماندگاری بر سیستم بهداشتی، درمانی و اقتصادی کشور تحمیل خواهد کرد. با این وصف عده‌ای همچنان معتقدند، «بدون درگیر شدن دوسوم مردم کشور و ایجاد ایمنی جمعی این اپیدمی خاموش نخواهد شد.» این اظهارات و سخنان در حالی مطرح می‌شود که هم گزارش‌ها، هم داده‌ها و آمارهای رسمی دولت حاکی است روند ابتلا به کووید۱۹ در کشور یا در مسیر اوج‌گیری دوباره است، یا روند رو به رشد خود را حفظ کرده است.
حرکت به‌سوی ایمنی جمعی، غیراخلاقی و دست‌نیافتنی
مسئله «ایمنی جمعی» یکی از جنجالی‌ترین مسائلی‌ا‌ست که در پی همه‌گیری جهانی کووید۱۹ مطرح‌شده اما با تردیدهای جدی و مخالفت‌های شدیدی روبه‌رو است. برای نمونه در میانه تیرماه تحقیقات پژوهشگران در سوئد، کشوری در اروپا که مقررات و سخت‌گیری‌های شدیدی در قبال شیوع بیماری در پی نگرفت، حاکی است سطح ایمنی به ۳۰ درصد رسیده است.
سوئد یکی از بدترین آمار درگذشتگان در جهان، در مقایسه با جمعیت کل کشور راداراست. البته نخست‌وزیر این کشور در مصاحبه‌ای با روزنامه «آفتونبلادت» تأکید کرده دستیابی به ایمنی جمعی هدف سختی است و نتایج آن چندان رضایت‌بخش نبوده، فرآیند ایمنی جمعی در کرونا ویروس می‌تواند منجر به مرگ یا ابتلای تعداد بسیار زیادی از افراد یک جامعه شود تا درصدی از یک جامعه به بیماری مبتلا نشوند و روند انتقال آن متوقف شود یا کاهش یابد.
هم‌زمان پژوهشگران در اسپانیا گفته‌اند تنها پنج درصد در این کشور مبتلا شده‌اند، در بسیاری از نقاط اکثر مردم به کرونا مبتلا نشده‌اند و نمی‌شوند و به «ایمنی جمعی» امید بسته اند. پژوهش‌ها در اسپانیا گستره بزرگی داشت و مشابه آن در سوئیس، چین و ایالات‌متحده نیز انجام‌شده بود.
رئیس مرکز بیماری‌های عفونی ژنو در نشریه تخصصی «لنست» نوشته بود: «هر رویکردی درزمینه حرکت به‌سوی ایجاد ایمنی جمعی در پی انتشار طبیعی ویروس نه‌تنها عمیقاً غیراخلاقی است، بلکه دست‌نیافتنی است».
دانسته‌های فعلی حاکی است وقتی کرونا ویروس جدید، عامل بیماری کووید۱۹، شیوع پیدا کرد، کسی در جهان در برابر آن ایمنی نداشت. ویروس تا پیش از آن شناخته‌شده نبود و وقتی در ووهان چین شایع شد، کمتر کسی گمان می‌برد یک همه‌گیری جهانی رخ خواهد داد.
ایمنی جمعی، آن‌طور که پژوهشگران بیان می‌کنند، زمانی به دست می‌آید که اکثر شهروندان جامعه به یک بیماری عفونی ایمن شده باشند، آنچه به‌طور غیرمستقیم به ایجاد یک دیواره حفاظتی برای افرادی که ایمن نیستند می‌انجامد. درواقع این مسئله، نوعی کنترل در بیماری‌های عفونی است که براثر عفونت‌های قبلی یا واکسیناسیون اتفاق می‌افتد به این مفهوم که درصد مشخصی از جامعه به یک بیماری عفونی مبتلا یا در برابر آن واکسینه شوند.
مثال تز دانشگاه تندرستی همگانی جانز هاپکینز این است: اگر ۸۰ درصد مردم به بیماری ایمن شوند، چهار نفر از هر پنج نفر دیگر بیمار نمی‌شوند (یا در بازه‌ای از زمان دیگر بیمار نمی‌شوند) و همچنین بیماری را به دیگران انتقال نمی‌دهند، درنتیجه شیوع بیماری به کنترل درمی‌آید. بسته به نوع عفونت ایمنی جمعی وقتی ایجاد می‌شود که بین ۷۰ تا ۹۰ درصد شهروندان ایمن شده باشند.
راهکار چیست؟
هم‌اینک آمار رسمی روزانه مرگ‌ومیر در حال افزایش است و این نشان می‌دهد که اقدام جدی در کنترل انتقال ویروس به افراد جدید صورت نگرفته و بیماری گسترش وسیع یافته، حال باید پرسید راهکار چیست؟ در این زمینه هریک از متخصصان و صاحب‌نظران دیدگاه خود را ارائه کرده‌اند:
اکبر فتوحی، استاد اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران: «باید اپیدمی همین‌الان با تمام قوا سرکوب شود و اگر اندازه اپیدمی از نقطه بحرانی گذر کند و دیر شود دیگر امکان هیچ‌گونه مدیریتی نخواهد بود و سیل آن از روی کشور عبور کرده و آثار مخرب آن باورنکردنی خواهد بود.»
مینو محرز، عضو ستاد ملی مبارزه با کرونا: « باشگاه‌های ورزشی و رستوران‌ها بدترین جا است. توصیه‌ام به ورزشکاران این است صبح‌ها با حفظ فاصله فیزیکی در پارک بدوند. پرسه زدن یا «ویندو شاپینگ» در پاساژها و مغازه را تعطیل کنید. باور کنید کرونا مستقیم به واکنش مردم بستگی دارد هیچ دولتی کاری از دستش برنمی‌آید، مردم باید برای حفظ سلامتی‌شان همکاری کنند تا بتوانند زنجیره انتقال را از بین ببرند. متخصصان بهداشتی نظراتشان را می‌گویند و دولت هم اجرا می‌کند ولی درنهایت این مردم هستند که تصمیم نهایی را باید بگیرند.»
مسعود مردانی، عضو کمیته کشوری مبارزه با بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت: «کرونا هنوز در دنیا واکسن یا داروی اختصاصی ندارد، بهترین راه مقابله با این بیماری رعایت اصول پیشگیری و بهداشت فردی است که متأسفانه کمرنگ شده است.»
برخی از متخصصان اپیدمیولوژی: «بایستی خودقرنطینگی خانگی یک‌ماهه در تمامی شهرها اجرایی شود. فقط خروج برای خرید اقلام ضروری مجاز باشد و طبیعتاً افرادی که در شبکه تولید و توزیع اقلام ضروری و بهداشتی کار می‌کنند باید مجاز به تردد باشند. مسافرت حتی در سطح شهر باید محدود به محلات باشد. ایزولاسیون باید شدت یابد و هم‌زمان زیرساخت‌های لازم برای حفظ فاصله اجتماعی در پایان دوران قرنطینه ایجاد شود.»
اما در میان تمام راهکارهای ارائه‌شده، ایمنی جمعی جایی ندارد و مجموعه‌های علمی در حوزه بهداشت و درمان، با منسوخ دانستن این روش، خاطرنشان کرده‌اند: در هیچ کشوری تاکنون ایمنی دسته‌جمعی توصیه نشده و سازمان جهانی بهداشت نیز صراحتاً مخالفت خود را با این کار اعلام کرده است.
علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کرونا در کلان‌شهر تهران هم بر این مسئله تأکید کرده که هیچ کشوری به‌صورت متقن و ثابت‌شده این اقدام را در دستور کار خود قرار نداده است و این روش کاملاً غیرعلمی و استاندارد است.
زالی با اشاره به اینکه کرونا یک ویروس نوپدید است و از ظرفیت بالای تنوع ژنتیکی برخوردار است، یادآوری کرده: این ویروس متناسب با شرایط بیماری‌زایی و ساختار ایمنی افراد، در هر فرد مبتلا، تابلوی کاملاً متفاوتی را ایجاد می‌کند و هیچ تضمینی وجود ندارد که اگر امروز فردی در معرض اتفاقی ویروس قرار گیرد حتماً به‌سلامت از آن عبور کند.
بر همین اساس «جلیل کوهپایه زاده اصفهانی»، رئیس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی ضمن ناکارآمد خواندن سیاست ایمنی جمعی، در گفت‌وگو با« رسالت» تأکید می‌کند: مبنای اعداد و ارقام اعلامی از سوی رئیس‌جمهور و ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی و در معرض ابتلا بودن
۳۰ تا ۳۵ میلیون نفر دیگر را نمی‌دانم و در این زمینه قصد اظهارنظر ندارم، ممکن است، سایر برآوردها از این ارقام کمتر یا بیشتر باشد اما به‌طورکلی می‌توانم بگویم که ایمنی جمعی پروسه بسیار زمان‌بری است و هرکس ممکن است به‌رغم رعایت بهداشت فردی در طول زمان مبتلا شود و این ایمنی تا زمانی که واکسنی کشف نشود، خواه‌ناخواه، به‌طور طبیعی رخ می‌دهد اما بستگی به تهاجم ویروس و میزان مقاومت مردم و رعایت فاصله‌گذاری و حفاظت فردی دارد و هدف از رعایت فاصله‌گیری فیزیکی و پروتکل‌های بهداشتی همین است تا نظام سلامت در مقابل بیمارانی که به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند، تاب‌آوری داشته باشد. ضمن اینکه امکان دارد ایمنی جمعیتی در یک بازه یک‌ماهه نیز اتفاق بیفتد اما باید امکان پاسخگویی به نیازهای درمانی وجود داشته باشد.
اگر کرونا به لحاظ ژنتیکی تغییر کند، ایمنی جمعی بی‌معناست
وی در ادامه گفته‌هایش عنوان می‌کند که «هنوز با ایمنی جمعی بسیار فاصله‌داریم، چون باید ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت مبتلا شوند تا بگوییم این ایمنی رخ‌داده است. در کشور ما با ۸۳ میلیون جمعیت باید ۵۰ تا ۶۰
میلیون نفر به ویروس مبتلا شوند که این هم بسیار هزینه‌زاست. از سوی دیگر، هنوز یک سال از عمر کرونا نمی‌گذرد بنابراین ناشناخته است. به‌عنوان‌مثال، ویروس آنفلوآنزا هرسال به لحاظ ژنتیکی تغییر کرده و واکسن آن‌هم تغییر می‌کند و اگر در ویروس کرونا همچنین وضعیتی حاکم باشد برای آنان که امسال به ویروس مبتلا شده‌اند، لزوماً سال آینده مصونیتی ایجاد نمی‌شود و افراد در ایمنی جمعیتی قرار نمی‌گیرند. بنابراین نمی‌توان مردم را به حال خود رها کرد و چنین شیوه‌ای را اتخاذ نمود. همان‌طور که اشاره کردم در عرض یک ماه هم می‌تواند ایمنی جمعیتی رخ بدهد اما مسئله این است که در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد مبتلایان باید به مراکز درمانی مراجعه کنند و ۵ تا ۱۰ درصد
هم به بستری نیاز دارند و امکانات نظام سلامت ما پاسخگوی این حجم از مراجعات نخواهد بود و عملاً سیستم درمانی ورشکسته می‌شود. در اینجا باید هنر مدیریت بحران، خود را نشان بدهد و درعین‌حال سیاست‌هایی اتخاذ شود که اولا منسوخ نباشند و دوما قابلیت اجرایی شدن داشته باشند و منجر به ورشکستگی نظام درمانی نشوند.»
رئیس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی با اشاره به اینکه حدود ۱۵ درصد مبتلایان بدون علامت‌اند و حدود ۴۵ درصد
جمعیت با علامت خفیف معمولی و حدود۱۰ تا ۱۵ درصد به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، می‌گوید: حدود ۵ تا ۸ درصد
مبتلایان هم بستری می‌شوند و ۳ تا ۵ درصد هم حالشان رو به وخامت می‌رود اما مهم‌ترین مشکل ما شناسایی بی علامت‌هاست که به نظر می‌رسد بهترین کار، رعایت بهداشت فردی است و باید تصور کنیم همه ناقل‌اند، مگر اینکه خلافش ثابت شود و از طرفی مؤثرترین راهکار برای مقابله و پیشگیری از کرونا، زدن ماسک و شستشوی دست‌ها و رعایت فاصله‌گیری فیزیکی است و باید از حضور در مکان‌هایی که تهویه مناسبی ندارد و جمعیت‌اش بالای ۱۰ نفر است، اجتناب کرد. حتی ظرفیت آسانسورها هم بر اساس وزن است نه حجم و این بسیار خطرناک است و همین موارد اگر رعایت شود، می‌توان از تعداد تلفات و قربانیان کاست. وسایل ارتباط عمومی هم عامل انتقال ویروس‌اند و قرار شده طرح ترافیک لغو شود تا از تراکم در وسایل حمل‌ونقل عمومی کاسته شود.
کوهپایه زاده، شناسایی بی علامت‌ها را از طریق انجام تست بی‌اثر دانسته و تأکید می‌کند، «در ابتدا چنین مسئله‌ای ممکن بود اما در حال حاضر با توجه به حجم زیاد ویروس و شیوع بالای آن، انجام دادن تست، مؤثر نخواهد بود و در بهترین شرایط که تست‌های پی سی آر در زمان درست و به شکل صحیح انجام‌گرفته باشد، فقط ۵۰ تا ۶۰ درصد بیماری را نشان می‌دهد بنابراین ۳۰ تا ۴۰ درصد مبتلایان را اصلاً نشان نمی‌دهد.»
حمید سوری، اپیدمیولوژیست و عضو ستاد ملی مقابله با کرونا، راهکار مقابله با کووید ۱۹ را رعایت بهداشت فردی و حفظِ فاصله‌گیری فیزیکی می‌داند و به ایمنی جمعیتی هم اعتقادی ندارد. سوری در گفت‌وگو با« رسالت»، رقم ۲۵ میلیون مبتلا را یک برآورد نظری می‌داند و توضیح می‌دهد: «بر اساس گزارش‌های رسمی در مورد تعداد مبتلایان و جان‌باختگان و مطالعاتی که در سایر کشورهای جهان انجام‌شده، رقم ۲۵ میلیون دو برابر تعداد واقعی است و شاید حداکثر ۱۵ میلیوننفر در برابر ویروس ایمنی پیداکرده باشند یعنی در مواجهه با کرونا، کارشان به بستری و ابتلا و مرگ‌ومیر کشیده و یا بدون علامت بهبودیافته‌اند. بنابراین رقم اعلامی از سوی رئیس‌جمهور، بر اساس آزمایش سریعی بوده که بر روی تعداد معدودی از افراد جامعه صورت گرفته و یک برآورد کلی است. مطابق تحقیقی که در آمریکا بر روی ۱۷۰ هزار نفر انجام‌گرفته، بالاترین میزان شیوع را ۶.۵ درصد
ذکر کرده‌اند، حال تصور کنیم با توجه به میزان نرخ مولد اپیدمی، حداکثر ممکن است بین ۱۳ تا ۱۵ درصد افراد به ایمنی جمعی رسیده و یا مبتلا شده باشند. از سوی دیگر تا هنگامی‌که مطالعه دقیقی با روش‌شناسی درستی انجام نشود، همه می‌توانند در مورد ویروس برآورد نظری داشته باشند. مطابق مطالعاتی که در دنیا انجام‌گرفته حدود ۱۵ درصدمردم می‌توانند بدون علامت مبتلا شوند بنابراین رقم ۵۰ درصدی هم که اعلام می‌شود، بسیار خوش‌بینانه است. کشور ما با سایر کشورها تفاوتی ندارد، بالطبع نباید الگوی اپیدمی در کشور ما این‌قدر با سایر کشورها متفاوت باشد. در حال حاضر تعداد مرگ‌ومیرهای ما از مرز ۱۴ هزار نفر گذشته، در خوش‌بینانه‌ترین حالت باکیفیت درمانی مناسب، نسبت مرگ ما به موارد ابتلا، حدود ۵ دهم درصد است که اگر تعداد جان‌باختگان را محاسبه معکوس کنیم، عددی که به دست می‌آید با آن
۲۵ میلیون بسیار فاصله دارد. مگر اینکه رقم مرگ‌های ما درست اعلام‌نشده باشد، آن‌هم در شرایطی که مرگ کم خطاترین شاخص اپیدمی‌ها به‌حساب می‌آید. اگر محاسبه‌ای دقیق دراین‌باره داشته باشیم که ۱۴ هزار مرگ، چند درصد ۲۵ میلیون خواهد بود، آن‌وقت عدد به‌دست‌آمده آن‌قدر کوچک خواهد بود که پیشرفته‌ترین کشورها با سیستم درمانی باکیفیت هم به چنین رقمی نرسیده‌اند. بنابراین ما باید به‌صورت تصادفی با یک نمونه بزرگ در کشور، سرواپیدمیولوژی انجام بدهیم البته این مسئله در گروه‌های خاص انجام‌شده اما هرگز این‌ها نمی‌توانند تصویری از کل کشور باشند.»
ایمنی جمعیتی ازنظر علمی مردود است
وی در ادامه تأکید می‌کند: «در جامعه ما، جمعیت زیادی از افراد سالمندند و یا به بیماری‌های زمینه‌ای، قلبی عروقی و دیابت مبتلا هستند و یا دارو‌هایی را مصرف می‌کنند که سرکوب‌کننده سیستم ایمنی است و در چنین وضعیتی صحبت از ایمنی جمعیتی صحیح نیست، این روش مصون‌سازی ازنظر علمی و اجرایی توصیه نمی‌شود و به‌طورکلی استفاده از این روش‌ها که مردم منفعلانه در معرض یک بیماری قرار گیرند اساساً از اخلاق هم به دور است.»مینو محرز، عضو ستاد ملی مبارزه با کرونا هم بر بی‌اثر بودن ایمنی جمعیتی تأکید کرده و در گفت‌وگو با« رسالت» مطرح می‌کند: «در حال حاضر مشخص‌شده آن‌هایی که بدنشان در برابر ویروس ایمنی داشته، به‌مرور ایمنی خود را ازدست‌داده و مبتلا شده‌اند بنابراین چنین سیاستی ازنظر علمی مردود است و آمار ۲۵ میلیون نفری مبتلایان ازنظر اپیدمیولوژی یک مادلینگ و تخمین است و ایمنی جمعیتی مطرح نیست. تا هنگامی‌که واکسن یا دارویی کشف نشده، بهترین راه همان استفاده از ماسک و رعایت پروتکل‌های بهداشتی است.»
ایمنی جمعی نسخه شکست‌خورده
